Er is een Fries spreekwoord dat zegt “it is mee sizzen net te dwaan”, en dat betekent zoveel als “met alleen praten kun je niets tot stand brengen”.

Wel, dat slaat langzamerhand op de hele Nederlandse samenleving. De stikstofuitstoot, de woningbouw, de asielzoekers, enz. Maar het meest langdurig geldt het gezegde toch wel voor het onderwijs. Steeds opnieuw wordt door zogenaamde deskundigen, door politici en de pers verteld dat er dingen veranderd moeten worden in het onderwijs, dat het onderwijs meer moet bijdragen aan grotere gelijkheid in de samenleving, dat het ‘op maat’ geleverd moet worden, dat het meer mondig moet maken, enz.

Aleid Truijens schrijft in de Volkskrant van 23 september over de inhoud van een onderzoek dat onlangs is gedaan naar de onderwijsdoelen en bekwaamheidseisen van 47 opleidingen voor leraar primair onderwijs – onderwijzer op de lagere school dus. Het resultaat is pijnlijk teleurstellend.

Er zijn wel bekwaamheidseisen voor leraren maar men doet er heel weinig mee. Uit het rapport blijkt dat de eisen vaak ‘ongedekt” zijn, niet “geborgd”. De helft van het onderwijs wordt niet besteed aan het aanleren van de vereiste bekwaamheden. Wat aankomende leraren leren, loopt ver uiteen en hangt van de opleiding af. De verschillen zijn enorm, waardoor basisscholen niet weten wat ze aan de beginnende leraren hebben.

Onlangs schreef ik over de nieuwe voorzitter van de Onderwijsraad, Louise Elffers. Ze heeft bij haar aantreden gezegd dat ze wil streven naar ‘meer gelijke kansen voor iedereen’ en dat met name door uitstel van studiekeuze.

Ik heb haar ideeën toen bestreden alsof die echt gemeend waren en nieuw maar ik denk nu dat ik dat net zo goed niet had kunnen doen. Ik vermoed namelijk dat zij die oude slogans alleen maar gebruikte om aan haar mede-onderwijskundigen te laten zien dat zij er ook bij hoort, bij de club van gelovigen. Haar uitspraken waren haar geloofsbrieven, haar vaste voornemen om de bond van onderwijskundigen en vrijgestelden door dik en dun te steunen.

Mevr. Louise Elffers is voorzitter van de Onderwijsraad. In een interview met de Volkskrant ( 17 juni) is ze zich ervan bewust het wel getroffen te hebben in het leven. Want, afkomstig uit een keurig milieu, kon ze met een prima schooladvies naar het gymnasium en daarna kon ze gaan studeren en bijzonder hoogleraar “kansengelijkheid in het onderwijs” worden. En nu is ze dus voorzitter van de Onderwijsraad.

Sommige schrijvers over onderwijs zijn verbazend ouderwets. Het zijn meestal onderwijskundigen zonder eigen ervaring in de praktijk van het onderwijs. Zij pleiten voor een verlengde brugperiode, het langer bijeenhouden van leerlingen met verschillend leervermogen om zodoende meer kansen te creëren ‘voor iedereen’. Ik verdenk sommigen ervan dat zij de argumentatie van vijftig jaar geleden gewoon letterlijk overnemen.

In de Volkskrant van 11 maart bericht Aleid Truyens over de uittocht van academici uit het vwo. Er zijn gegevens over: ruim 12 procent van universitair geschoolde docenten, begonnen in 2018, werkte na een jaar niet meer in het onderwijs. Het aantal academici in het onderwijs daalt toch al: van duizend afgestudeerden in 2011 naar zeshonderd in 2022.

Veertig jaar geleden zei een collega van me al dat wanneer je als onderwijzer of leraar een ouder adviseert om zijn of haar kind beroepsonderwijs te laten volgen, de aangesprokene vaak reageert alsof je een glaasje vergif aanbiedt.

Je zou kunnen denken dat deze manier van denken inderdaad een soort vergif is dat een kloof tussen opleidingsniveaus heeft laten ontstaan die iets weg heeft van een nieuwe ‘verzuiling’.

Het is denk ik eigen aan bureaucratische instellingen om procedures en richtlijnen steeds ingewikkelder en moeilijker te maken. Men zegt de regels bij te stellen en te verfijnen maar doet dat zo grondig dat het uitmondt in wanorde. Dat is bij uitstek het geval in het onderwijs. Nu weer bij de regels voor ‘doorstroomtoetsen’.

Ik heb jarenlang gedacht dat er in de wetenschappen en daarvan afgeleide methoden sprake was van ‘voortschrijdend inzicht’. Nu blijkt, volgens mij al geruime tijd, dat in het onderwijs inzicht en visie juist minder wordt.

In het Algemeen Dagblad van 15 november schrijft Kitty Herweijer over het feit dat er zo veel basisscholen slecht presteren en met name over het gebrekkige lezen. Een derde van de 15-jarigen kan daardoor niet behoorlijk lezen. Hoe komt dat? Kitty Herweijer schrijft: “In Nederland lijkt één van de problemen dat er te veel mensen rondom het onderwijs actief zijn die maar wat doen. Zo bleek uit onderzoek van Investico vorig jaar dat het de normaalste zaak van de wereld is dat commerciële partijen scholen dure leesmethodes aansmeren. Lesmethoden waarvan al meer dan een decennium bekend is dat ze niet werken.’